Een eeuw Finse luchtmacht

Een eeuw Finse luchtmacht

De Finse luchtmacht (in het Fins Ilmavoimat) is één van de pijlers van de Finse strijdkrachten. De luchtmacht werd opgericht op 6 maart 1918. Door de jaren heen veranderde haar vloot van een verscheidenheid aan geschonken of in beslag genomen vliegtuigen, in een mix van moderne jagers, helikopters en trainingsvliegtuigen. De Finse luchtmacht bestaat dit jaar 100 jaar. Deze mijlpaal werd gevierd tijdens een air show op zaterdag 16 en zondag 17 juni op de Luchthaven Tikkakoski/Vliegbasis Jyväskylä, gelegen op ongeveer 300 kilometer ten noorden van de hoofdstad Helsinki.

Tekst: Mike Schoenmaker.

Foto’s: Mike Schoenmaker, tenzij anders aangegeven.

01: De huidige jager van de Finse luchtmacht is de F/A-18, waarvan zij 62 toestellen in dienst heeft.

Het begin
Tot de Russische revolutie van 1917 maakte Finland deel uit van het Russische rijk. De militaire luchtvaart boven het Finse grondgebied stond onder leiding van de Empirische Russische luchtmacht, totdat Finland op 4 januari 1918 een onafhankelijke staat werd. Kort na de onafhankelijkheidsverklaring brak de Finse burgeroorlog uit. De Russen kozen de zijde van de linkse rebellen, de ‘Roden’. De Finse Witte Garde, de ‘Witten’, wist enkele vliegtuigen van de Russen in beslag te nemen, maar moest buitenlandse piloten inzetten om deze te besturen. Individuele Zweedse burgers schoten de Garde te hulp en kochten een N.A.B. Albatros-vliegtuig van de Nordiska Aviatik A.B. fabriek, maar het toestel werd verloren tijdens de afleveringsvlucht. Omdat dit toestel formeel niet in dienst is geweest bij de luchtmacht, wordt de Thulin D, een verkenningsvliegtuig, beschouwd als het eerste vliegtuig dat op 6 maart 1918 in dienst kwam. Finland beschouwt deze datum als de dag waarop zij haar luchtmacht oprichtte.
Tijdens het Interbellum, de periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog, richtte de luchtmacht in 1923 een eigen opleidingsacademie voor piloten op, primair gericht op luchtvaart boven het vasteland in plaats van de maritieme luchtvaart zoals voorheen. Toen de dreiging van de Tweede Wereldoorlog (WO II) duidelijk werd, verwierf de luchtmacht nieuwe vliegtuigen. Voorbeelden daarvan waren de Nederlandse Fokker D.XXI en Fokker C.X verkenningsvliegtuig/lichte bommenwerper en de Engelse Bristol Blenheim lichte bommenwerper.

Winter oorlog
Toen de WO II in september 1939 uitbrak (Duitsland viel Polen binnen), dreigde er ook een nieuwe oorlog tussen Finland en de Sovjet-Unie omdat Finland de bijstandsovereenkomsten van de Sovjet-Unie afwees. Als vergelding daarvoor voerden de Sovjets bombardementen uit op haar eigen stad Mainila en beschuldigde Finland daar ten onrechte van. De Sovjet-Unie bombardeerde vervolgens op 30 november 1939 verschillende Finse steden. Dit was het begin van de zogenaamde Winter oorlog. Deze oorlog eindigde in maart 1940, nadat Finland een deel van haar grondgebied aan de Sovet-Unie overdroeg. Een tijdelijke wapenstilstand volgde. Gedurende deze periode verbeterde Finland haar verdediging en repareerde ze haar beschadigde vliegtuigen. Duitsland zocht intussen toenadering tot Finland en leverde verschillende vliegtuigen in de hoop het land aan haar zijde te krijgen tijdens de WO II.

Finland mobiliseerde in juni 1941 haar strijdkrachten met het zicht op betrokkenheid van het land bij de WO II. Finland werd Duitsland’s bondgenoot en stond toe dat Duitse eenheden op haar grondgebied gestationeerd werden. Hitler viel vanuit onder andere Finland de Sovjet-Unie binnen op 22 juni 1941. Als reactie daarop bombardeerden de Sovjets op 25 juni 1941 verschillende doelwitten in ‘het land der duizend meren’ en als gevolg daarvan was de WO II ook voor Finland een feit. De primaire jager van Finland was de Brewster F-2A-1 Buffalo, die in 1943 werd vervangen door de Duitse Messerschmitt Bf. 109. Daarnaast had Finland ook andere jagers in gebruik, zoals de Morane M.S. 406, de Curtiss Hawk en de Duitse Dornier Do 17 en Junkers Ju 88 bommenwerpers. De luchtmacht beschikte over circa 550 vliegtuigen.

Lapland oorlog
De WO II eindigde voor Finland na de Laplandoorlog, die begon in oktober 1944. Al in de zomer van 1943 begon de Duitse legertop plannen te maken voor het geval dat Finland een apart vredesakkoord met de Sovjet-Unie zou ondertekenen. Terwijl Duitse grondtroepen zich naar het Finse noorden terugtrokken, plaatste de Duitse marine zeemijnen in de zee bij Finland. Met Operatie Tanne-Ost probeerden de Duitsers het eiland Suursaari, gelegen in de Finse Golf, te veroveren. Nog vóórdat een vredesakkoord tussen de Sovjet-Unie en Finland getekend was, braken gevechten uit tussen Duitse en Finse eenheden. Tijdens deze Lapland oorlog verdreven de Finse troepen de Duitsers uit Lapland en daarmee eindigde de WO II voor Finland in april 1945.

Wederopbouw
De Vredesverdragen van Parijs, ondertekend in 1947, betekende enkele ingrijpende veranderingen voor de Finse luchtmacht. Ze mocht bijvoorbeeld niet meer dan 60 gevechtsvliegtuigen en 3.000 manschappen in dienst hebben en het swastikasymbool moest worden vervangen voor het huidige wit-blauwe ‘roundel’.
De internationale militaire luchtvaart ontwikkelde zich in een rap tempo na de WO II. In 1953 ontving de Finse luchtmacht haar eerste straalmotor aangedreven toestellen van het type De Havilland Vampire. Dit toestel werd in 1957 al opgevolgd door de Folland Gnat dat, net als de Vampire toestellen, overgenomen was van het Verenigd Koninkrijk. Voor de vliegeropleiding schafte de luchtmacht in 1958 tweedehands Saab Safir trainers en CM-170 Fouga Magister jet trainers aan. Deze toestellen bleven in dienst tot de jaren 80 en  boden een goede basis voor de training van Finse piloten. Dat gold ook voor de piloten van nieuwere toestellen  die de Finse luchtmacht in de jaren 70 en 80 in dienst kreeg, zoals de MiG-21F, de Ilyushin Il-28 bommenwerper, de Saab J-35 Draken en de Poolse SM-1 helikopters. Tijdens deze jarenlange wederopbouw verbeterden de strijdkrachten ook haar luchtverdedigingssystemen met nieuwe radar- en afweersystemen.

 

Op weg naar het millennium
Vanaf het begin van de jaren 80 voerde de luchtmacht nieuwe moderniseringen door. Tijdens dat decennium kocht zij verbinding-, transport- en doelsleepvliegtuigen zoals de Fokker F-27, de Learjet 35 en de Piper Chieftain. Daarnaast verving de BAE Systems Hawk de Fouga Magister en de MiG-21bis verving de MiG-21F en de J-35 Draken. Omdat de MiG-21 eigenlijk toen al een verouderd toestel was in vergelijking met de toestellen die de rest van Europa gebruikte, voelde luchtmacht zich al snel genoodzaakt om haar jagers opnieuw te vervangen. De Finse regering overwoog verschillende types, zoals de Mirage 2000-5, de JAS39 Gripen, de F-16, de F-18 en de MiG-29. De keuze viel op de F-18C/D Hornet. Vanaf 1995 ontving de luchtmacht 64 Hornets. De 57 éénzitters zijn geassembleerd in Finland en de zeven tweezitters in de USA. Sinds de indiensttreding zijn slechts twee vliegtuigen verloren gegaan.

De huidige luchtmacht
Nadat de Hornet in dienst kwam, heeft de luchtmacht met ingang van 2000 ook andere typen vervangen. In 2007 kwam de CASA C-295M in plaats van de Fokker F-27 en in 2010 verving de in Zwitserland gebouwde Pilatus PC-12NG de Piper Chieftain en de Valmet Redigo toestellen. Verder nam de luchtmacht in 2011 18 Hawk Mk.66 trainers over van de Zwitserse luchtmacht om de oudste Hawk’s van de Finse vloot te vervangen. Alle Hawks zullen binnenkort een moderniseringsprogramma voor de cockpit ondergaan (de meeste analoge instrumenten worden vervangen voor digitale). Tot slot, in 2016 zijn de eerste Grob G115E trainingstoestellen in dienst getreden ter vervanging van de Valmet L-70 Vinka.

 

 

Ingrijpende reorganisatie
Als gevolg van de Finse Defensienota in 2012 onderging de luchtmacht één van de meest ingrijpende reorganisaties uit haar geschiedenis. Dit resulteerde in een commandostructuur met daarin de volgende pijlers: de Luchtmacht Academie, het Karelia Lucht Commando, het Lapland Lucht Commando en het Satakunta Lucht Commando. De Hornet-eenheden staan sindsdien onder bevel van het Lapland en Karelia Lucht Commando. Het Satakunta Lucht Commando is verantwoordelijk voor onder andere het luchttransport. De gevorderde vliegeropleiding en de trainingen voor het personeel dat vliegtuig- en wapensystemen bedient, zijn tegenwoordig ondergebracht bij de Luchtmacht Academie in Tikkakoski.

Het hoofdkwartier van de Finse luchtmacht (AFCOMFIN) is gevestigd in Tikkakoski -Jyväskylä en is verantwoordelijk voor de luchtverdediging van het Scandinavische land. Zowel tijdens normale operationele omstandigheden als tijdens een eventuele crisistijd.

De toekomst
De luchtmacht ontwikkelt haar capaciteiten en verbetert haar luchtverdediging doorlopend. De belangrijkste projecten in dat verband richten zich bijvoorbeeld op de vervanging en verbetering van de radarapparatuur en bewapening van haar F-18’s. Sinds de voltooiing van het F-18 Mid-Life Update programma in 2016 is het toestel geschikt om onder andere korte-afstand precisie bommen (Joint Direct Attack Munition, JDAM) af te werpen en lange-afstand raketten (Joint Air-to-Surface Stand-off Missile, JASSM) af te schieten. Het toestel is sindsdien ‘multi-role’ inzetbaar en daarom wijzigde de typeaanduiding naar F/A-18.
De F/A-18 zal tot 2030 in dienst blijven en vanaf dan geleidelijk worden uitgefaseerd. Het zogenaamde HX-programma is opgezet om een ​​vervanger van de huidige jagervloot te kiezen. De Finse luchtmacht heeft aanbiedingen gevraagd aan BAE Systems (Eurofighter Typhoon), Dassault Aviation (Rafale), Saab (JAS Gripen E), Boeing (F/A-18 Super Hornet) en Lockheed Martin (F-35). Het uiteindelijke besluit tot aankoop van één van deze toestellen zal naar verwachting in 2021 worden genomen. Afgaand op de meningen van verschillende Finse experts lijken de F-35 en de JAS39 voorlopig de beste kansen te hebben.

100 jaar
De luchtmacht vierde haar 100-jarig jubileum met een tweedaagse air show, gehouden op de Luchthaven Tikkakoski/Vliegbasis Jyväskylä. Zowel op zaterdag 16 als op zondag 17 juni 2018 werd de show geopend door parachutisten die de Finse vlag naar het showterrein brachten. Het evenement kende drie thema’s.

Het eerste deel, ‘Ken de geschiedenis’, liet vliegtuigtypes zien die in de afgelopen decennia in dienst waren geweest, zoals de Saab 91 Safir en de CM-170 Fouga Magister. Tijdens het tweede deel, ‘Voel het heden’, werden vliegtuigtypen uit het nabije verleden getoond, als ook typen die momenteel dienst doen bij de Finse strijdkrachten. Onder andere de Valmet L-70 Vinka, Hawk Mk.66, PC-12 NG, C-295M en F/A-18C waren onderdeel van de show. Daarnaast toonde de Finse landmacht haar NH-90 en Hughes MD-500 helikopters en de Finse grensbewaking demonstreerde de AW119 Ke Koala. ‘Bekijk de toekomst’ was het derde thema. Tijdens dit thema kwamen de mogelijke opvolgers van de F/A-18 (HX-programma) aan bod, opgevolgd door een het Finse demonstratieteam de Midnight Hawks. Op zaterdag kreeg één van de toestellen van het team een klapband. De air show eindigde daardoor vroegtijdig rond 18.00 uur.
De meeste vliegtuigen die deelnamen aan de vliegshow waren ook te zien in de static show, aangevuld met andere moderne vliegtuigen, zoals een Finse Do228-212 een Spaanse EF2000. Ook historische vliegtuigen, zoals de Bristol Blenheim, Messerschmitt Bf.109, Saab J35 Draken en MiG-21bis, waren op de grond te bewonderen.

13: